Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy związek zawodowy jest dobrowolną i samorządną organizacją ludzi pracy, powołaną do reprezentowania i obrony ich praw, interesów zawodowych i socjalnych. Przepis art. 1 ust. 1 stanowi, że związki zawodowe są powołane do reprezentowania i obrony praw i interesów ludzi pracy. W ten sposób uwypuklona została i określona normatywnie podstawowa funkcja związków zawodowych – funkcja obrony interesów i praw ogółu pracowników. Na treść tych przepisów składa się upoważnienie związków zawodowych do reprezentacji i obrony zarówno interesów, jak i praw pracowniczych.

Uprawnienie do reprezentowania i obrony interesów pracowniczych oznacza prawo do występowania i działania w obronie zarówno zbiorowych, jak i indywidualnych interesów wszystkich pracowników objętych zakresem działania danego związku zawodowego, niezależnie od tego, czy są członkami związku.
Z drugiej strony jedną z podstawowych zadań związkowych jest obrona praw pracowniczych. Upoważnienie związków zawodowych do obrony praw pracowników obejmuje obronę wszelkich uprawnień jakie posiadają oni w zakresie szeroko rozumianych warunków pracy i płacy oraz warunków socjalno-bytowych. Różni się ono jednak od upoważnienia do obrony interesów pracowników tym, że jego przedmiotem jest obrona już posiadanych przez nich uprawnień, zarówno zbiorowych, przysługujących całej załodze lub określonej grupie pracowników, jak i uprawnień indywidualnych poszczególnego pracownika. Obrona ta polega na przeciwstawieniu się bądź niewłaściwej interpretacji uprawnień pracowniczych, bądź wręcz ich naruszeniom przez stosujących prawo pracodawców.

Artykuł 4 i 8 ustawy zawiera wskazanie podmiotowego i przedmiotowego zakresu zastosowania jej przepisów. Zgodnie z treścią art. 4 „związki zawodowe reprezentują pracowników i inne osoby, o których mowa w art. 2, a także bronią ich godności, praw oraz interesów materialnych i moralnych, zarówno zbiorowych, jak i indywidualnych.” Art. 8 wskazuje, że „na zasadach przewidzianych w niniejszej ustawie oraz w ustawach odrębnych związki zawodowe kontrolują przestrzeganie przepisów dotyczących interesów pracowników, emerytów, rencistów, bezrobotnych i ich rodzin.”

Innymi osobami, o których mowa w art. 4 a wymienionymi w art. 2 ustawy są:

Definicję pracownika zawiera ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks Pracy (Dz.U. 1998, poz. 21, nr 94 ze zm.) który w art. 4 stanowi, że pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. W celu ułatwienia obrony pracowników przepisy kodeksu pracy i innych aktów prawnych przyznają zarządom zakładowych organizacji związkowych określone uprawnienia, umożliwiające im wywieranie wpływu na stosowanie przez pracodawców istotnych dla pracowników przepisów prawa pracy. Dotyczy to w szczególności stosowania takich przepisów, jak przepisy regulujące wypowiedzenie umowy o pracę zawartej na czas nie określony (art. 38 k.p.), wypowiedzenie zmieniające warunki pracy lub płacy (art. 42 § 1 k.p.), rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia (art. 52 § 3 oraz art. 53 § 3 k.p.), rozpatrywanie odwołań od ukarania karą porządkową (art. 112 k.p.), rozwiązanie umowy o pracę z kobietą w ciąży (art. 177 § 1, 4 i 5 k.p.). Wpływ ten związki zawodowe wywierają przez zgłoszenie zastrzeżenia, wyrażanie opinii, wyrażanie zgody, a także przez przedstawianie swojego stanowiska w danej sprawie w innej formie. Obrona praw pracowniczych przez związki zawodowe może również następować przez udzielanie pomocy pracownikom dochodzącym swych roszczeń przed organami rozstrzygającymi spory ze stosunku pracy.

Z powyższego zestawienia jednoznacznie wynika zamknięty zakres zarówno przedmiotowy – ochrona godności, praw oraz interesów materialnych i moralnych, realizowana zarówno w sprawach zbiorowych jak i indywidulanych, a także kontrola przestrzegania przepisów, jak i podmiotowy zastosowania ustawy. W ustawie o związkach zawodowych nie znajduje się żadne odesłanie do stosowania jej zapisów w stosunku do umów cywilnoprawnych, w tym umowy zlecenia czy umowy o dzieło dlatego też nie można w tym zakresie stosować wykładni rozszerzającej. Konkludując – dopóki osoba świadcząca usługi na podstawie umowy zlecenia nie zaliczona do jednej z kategorii podmiotów enumeratywnie wyliczonych w art. 2 ustawy o związkach zawodowych nie ma możliwości objęcia ochroną jej interesów i praw przez organizację związkową. Krąg ten uznać należy za zamknięty i nie podlegający rozszerzeniu na podstawie wykładni lub umowy stron.